باوی سلام

اولین مجله فرهنگی ،اجتماعی شهرستان باوی

باوی سلام

اولین مجله فرهنگی ،اجتماعی شهرستان باوی

مقاله (نقش صنعت گردشگری روستایی در توسعه روستاهای ایران )

مقاله (نقش صنعت گردشگری روستایی در توسعه روستاهای ایران)

نقش صنعت گردشگری روستایی در توسعه روستاهای ایران

چکیده مقاله:

گردشگری روستایی در دنیای امروز یکی از بخشهای مهم فعالیتهای اقتصادی محسوب می گردد. این فعالیت مهم اقتصادی از دیدگاههای مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. بعضی آن رابه عنوان بخشی از بازار گردشگری می شناسند و عده ای نیز آن راسیاستی برای توسعه روستایی قلمداد می کنند. سؤال این است که گردشگری روستایی چه نقش و اثری در توسعه روستایی و توسعه روستایی پایدار دارد؟در دهه پایانی قرن بیستم بسیاری از برنامه ریزان اجتماعی ـ اقتصادی در کشورهای اروپایی گردشگری راروشی مطمئن با چشم اندازی بسیار روشن برای توسعه روستاها بویژه محرومترین آنها معرفی کرده اند. مطالعات انجام شده در کشورهای فرانسه، اتریش، سوییس، انگلستان، ایرلند، تایلند و ژاپن نشان می دهد که گردشگری روستایی بسرعت در اقتصاد روستایی رشد کرده و مکمل فعالیتهای کشاورزی شده است. ماهیت صنعت گردشگری ایجاد اشتغال و درامد، متنوع سازی اقتصاد مشارکت اجتماعی و استفاده از منابع محلی است. از آنجا که بخش اعظم مشکلات عقب ماندگی و توسعه نیافتگی روستایی نیز به فقدان این صنعت برمی گردد، گردشگری روستایی با حل مسائل و مشکلات فوق می تواند به توسعه روستایی کمک نماید.

گردشگری روستایی:گردشگری روستایی ، گردشگری کشاورزی ، طبیعت گردی و گردشگری سبز از جمله تعابیر متعددی هستند که به فعالیتهای گردشگری واقع در خارج از شهرها اطلاق می گردد.

توسعه روستایی :بانک جهانی توسعه روستایی را اینگونه تعریف می کند : توسعه روستایی،راهبردی است که برای بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه های خاصی از مردم ( روستاییان فقیر ) طراحی شده است.توسعه پایدار:توسعه پایدار به عنوان فعالیتی شناخته شده است که نه تنها منابع طبیعی و فرهنگی را حفظ کند، بلکه ظرفیت آن را برای ایجاد درآمد و اشتغال افزایش دهد. برای دستیابی به موفقیت در یک جامعه، گردشگری به بهبود زندگی ساکنین و حفاظت از محیط زیست محلی، طبیعی و فرهنگی برنامه‌ریزی و مدیریت شود.گردشگری پایدار:گردشگری پایدار نشات گرفته از توسعه پایدار می‌باشد و لذا با توجه به اینکه توسعه پایدار از اصولو مبانی پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در جهان محسوب می‌شود.

بیان مساله:

در شرایطی که قرن بیستم به پایان رسیده است، هنوز توسعه روستایی با مسائل و چالشهای متعددی مواجه است، چراکه، راهبردهای گذشته در زمینه توسعه روستایی موفقیت آمیز نبوده و نتوانسته اند مسائلی همچون فقر، اشتغال،بهداشت، امنیت غذایی و پایداری محیط زیست را تأمین کنند، این راهبردها در توزیع منافع حاصل از رشد و توسعه نیزموفق نبوده و سبب ایجاد مشکلات متعددی برای نواحی روستایی شده اند، این مسئله باعث شده است که در سالهای اخیر بار دیگر توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته و نظریه پردازان، برنامه ریزان و مجریان حکومتی در صدد برآیند تابا ارائه راهکارها و روشهای جدید،ازمعضلات و مسائلی که این نواحی گریبانگیر آن هستند بکاهند.

پتانسیل‌های گردشگری روستایی در ایران:

هم‌اکنون بیش از ۵۰ هزار روستا در ایران وجود دارد که اگر بخواهیم این رقم را در قالب حوزه‌های روستایی ارائه کنیم، تعداد آن به حدود ۸ هزار حوزه روستایی می‌رسد. منظور از حوزه روستایی، مجموعه‌ای روستاست که حداقل حدود ۵ هزار نفر سکنه را پوشش می‌دهد.در این بین براساس آمارهای موجود حدود ۴۰۰ روستا به عنوان روستای هدف گردشگری در کشور انتخاب شده‌اند که سرمایه‌گذاری روی هر یک از این روستاها می‌تواند در نهایت به توسعه حوزه روستایی پیرامون آن منجر شود.

اهداف توریسم روستایی:

یکی ازمهمترین اهداف توریسم روستایی افزایش درآمد روستاییان و خانوارهای روستایی میباشد، از اهداف دیگر توریسم روستایی، مسائل آموزشی میباشد.از اهداف دیگر توریسم روستایی میتوان افزایش میزان مشارکت روستاییان در سیاستگذاری و سیاستسازی در زمینههایی از قبیل فراهم کردن امکانات تفریحی و ورزشی، معرفی سیمای جغرافیایی و طبیعی محل را نام برد. همچنین قرار دادن اطلاعاتی از قبیل مشاغل، نمادها و مؤسسات فعال در صنعت توریسم به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار مردم از اهداف دیگر توریسم روستایی محسوب میگردد

چهار هدف کلی صنعت توریسم روستایی :

1- آموزش افرادبرای خدمت در توریسم روستایی براساس اصول توسعه پایدار؛

2- آماده کردن افرادبرای تأسیس ومدیریت صنایع کوچک روستایی؛

3- آماده کردن افرادبرای مشارکت درتصمیمگیری درزمینه توسعه صنعت توریسم روستایی؛

4- آموزش افراددرتوسعه فرصت،فعالیتهاوتفریحات برای توریستها براساس اصول توسعه پایدار.

دلایل توجه به توریسم روستایی:

توریسم را میتوان یکی از اجزاء تشکیلدهنده توسعه برشمرد. توجه به کلیه ابعاد این مقوله نیز ضروری و لازم به نظر میرسد، که شاید یکی از دلایل آن، حضور افرادی در روستاها است که منبع درآمد، محل کار و زندگی آنها در آنجا است. در صورتی که این موضوع به خوبی برای روستاییان جا نیافتد عوارض و آثار منفی و جبرانناپذیری در پی داشته باشد.از طرف دیگر اگر نگاهی به میزان درآمد افراد ساکن روستا و شهر بیاندازیم به این نتیجه میرسیم که شکاف و اختلاف فاحشی بین درآمد این دو گروه وجود دارد، توریسم روستایی میتواند به کمتر شدن یا شکاف کمک کند و باعث افزایش میزان درآمد روستاییان شود، که این خود یکی از اهداف توریسم روستایی است. چهارگروه در تورسعه توریسم نقش دارند که عبارتند از: توریستها، سازمانها و نهادهای فعال در این امر، دولت و مردم روستا که جامعه میزبان را تشکیل میدهند .از دیگر دلایلی که ضرورت بررسی توریسم روستایی را به عنوان یک صنعت درآمدزا را توجیه میکنند، عوامل زیر قابل ذکرند:

1- روستاییان بافروش محصولات وصنایع دستی خود درآمد خوبی کسب میکنند.

2- توریسم روستایی باعث کاهش میزان مهاجرت به شهرها میشود.

3- روستاییان بابرقراری ارتباط باتوریستهایی که خارج ازمحیط روستابه آنجامیآیند،اطلاعات جدیدوبه روز از مسائل گوناگون کسب میکنند.

4- توریسم روستایی باعث آبادانی و هویت شناسی روستاها میشود.

5- توریسم روستایی به صنعتگران محلی انگیزه کار میدهد و باعث میشود که به مرور زمان صنایع دستی روستا به گرد فراموشی سپرده نشود.

6- توریسم روستایی جوابی است برای دوستداران طبیعت

مزایای گردشگری روستایی:

اگر ما بتوانیم گردشگری روستایی را در مناطق روستایی کشور گسترش دهیم، آن‌گاه می‌توانیم انتظار داشته

باشیم که عواید زیر برایمان حاصل شود:

1.توزیع عادلانه ثروت: متاسفانه متوسط درآمد سرانه جامعه روستایی در ایران، یک سوم مناطق شهری است، این در حالی است که با ترویج گردشگری روستایی بخش مهمی از درآمدهای مناطق شهری در مناطق روستایی خرج می‌شود که همین امر منجر به بازتوزیع درآمد در این مناطق خواهد شد.

2.مشاغل پایدار؛ جاذبه روستا: هم‌اکنون یکی از مشکلات مهم روستاییان در ایران، نبود مشاغل پایدار است و در این سال‌ها خشکسالی‌های متمادی و ضعف سیستم کشاورزی مکانیزه در کشور نیز این امر را دامن زده است؛ همین موضوع نیز روند مهاجرت روستاییان به شهرها را تسریع کرده است.

3.حفظ زاد بوم روستا: این نکته را همواره باید در نظر داشت که گردشگران روستایی، میهمانان روستا و روستاییان هستند نه میزبان روستا و مالک آن؛ بنابراین باید براساس آموزش‌هایی که گردشگران دریافت می‌کنند بدانند که رعایت زادبوم روستا امری ضروری و الزامی است. به عبارت بهتر، روستاییان خود نیز باید به این درجه از آگاهی برسند که زندگی آنها، آداب و سنن و سبک زندگی‌شان در ذات خود ارزشمند است. ارزشی که باید آن را پاس داشت و از آن حفاظت کرد. به عنوان مثال، کوچ عشایر یکی از سنت‌های زیبایی است که از جاذبه زیادی برای گردشگری نیز برخوردار است؛ زندگی عشایری در ذات خود زیباست و متناسب با زادبوم منطقه است؛ بنابراین گسترش گردشگری نباید به این سنن خللی وارد کند؛

4.توسعه پایدار و حفاظت از منابع طبیعی: گردشگری یک صنعت سبز است و منطبق با اصول زیست‌محیطی برخلاف بسیاری دیگر از صنایع بر مبنای انرژی‌های غیرتجدیدشونده بنیان گذاشته نشده است، بلکه براساس پتانسیل‌های بومی هر منطقه شکل گرفته است. در صورتی که گردشگری روستایی در ایران نیز براساس مبانی صحیح آن شکل بگیرد، در حقیقت می‌تواند به عنوان یک صنعت پایدار و مطابق با محیط‌زیست در فضای توسعه‌ای کشور نقش ایفا کند.

5.ایجاد اشتغال در بخش‌های صنایع دستی: در کنار بخش کشاورزی در روستاها، همواره صنایع‌دستی و بومی به عنوان یکی از مبانی ایجاد شغل نقش ایفا کرده است و در این سال‌ها متاسفانه با افزایش روند مهاجرت از روستا به شهر، بخش مهمی از صنایع دستی در معرض نابودی قرار گرفته ‌است. به عنوان مثال تا یک دهه پیش قالی‌بافی به عنوان یکی از مهم‌ترین رشته‌های اشتغال‌زا در روستاها و شهرهای کوچک نقش ایفا می کرداما متاسفانه امروز این صنعت در معرض تهدید جدی قرار گرفته است. در صورت توسعه گردشگری روستایی این قبیل صنایع نیز با برخی مدل‌های روزآوری شده دوباره می‌توانند احیا شوند و نقش سابق خود را در مسائل اقتصادی و فرهنگی روستا بازی کنند.

6.ایجاد اشتغال برای زنان: مشاغل خدمات گردشگری از جنسی است که می‌تواند برای زنان، شغل متناسب با شرایط بومی‌شان ایجاد کند و باتوجه به افزایش درصد باسوادی در جامعه روستایی و ظهور نسل نویی از زنان تحصیلکرده دانشگاهی حتی در مناطق روستایی، با توسعه گردشگری روستایی می‌توان از این فرصت بهره گرفت.با چنین روش‌هایی جمعیت فعال روستایی افزایش یافته و گردش مالی در منطقه، رونق بیشتری می‌یابد.

مشکلات گردشگری روستایی:

1.فقدان مهارتهای مدیریتی

یکی از مشکلات شایع در زمینه گردشگری روستایی ضعف مهارتهای مدیریتی در طرحهای اجرا شده توسط بومیان روستا است.همچنین این ضعف گریبان گیر مقامات مسئول و کارکنان این نهادها در طرح ریزی دستورالعمل های قانونی گردشگری نیز می باشد. بیشتر افراد آشنایی محدود و تجربه ی بسیار اندکی در توسعه ی گردشگری دارند.این مساله مشکلات متعددی را در شناسایی و انتخاب طرحهای مناسب گردشگری جهت صدور مجوز اجرا و همچنین تخمین اثرات این طرحها بر مناطق روستایی به وجود می آورد.
2.بازاریابی
اغلب تسهیلات و امکانات گردشگری روستایی بسیار محدودند و در گستره ی سرزمینهای وسیع دچار پراکندگی اند که این مانعی است بر سر راه جذب گردشگران بالقوه از طریق بازاریابی و تبلیغات. بنابراین دوعاملمذکور،ارائه ی خدمات مناسب به گردشگران انبوه را عملا غیر ممکن می سازند.
3.زیر ساختها

بسیاری از مناطق روستایی که دارای ویژگیهای طبیعی زیبا و منحصر به فرد هستند ، از زیر ساختهای مناسب حمل و نقل مانند جاده و شبکه ریلی راه آهن و دسترسی به آنهابسیارمشکل است.
برخی از جاده ها آنقدر نامناسبند که زمان طی مسیر را بسیار طولانی وپرزحمت میکنند. به طورحتم شهر نشینان نمی خواهند اوقات فراغت گرانبهای خود را به جای سیاحت محیط های بکر روستایی درمسیرهای ناهموار برای دسترسی به این مناطق تلف کنند.

4.فصول محدود گردشگری روستایی

روستاها نیز مانند شهرها در اوقات خاصی از فصول سال بسیار پر ازدحام و شلوغ هستند. در این ایام محدود به دلیل مراجعه ی بیش از ظرفیت گردشگران به این نواحی تسهیلات رفاهی و دیگر امکانات محدود خدماتی روستاها دچاراستهلاک شدیدی می شوندو آنها سرمایه گذاری مناسبی جهت ساخت اقامتگاه های جدید و یا فراهم آوردن امکانات گرانقیمت و لوکس نمی کنند. این طرز عملکرد کشاورزان به دلیل عدم تناسب درآمدشان با قسطهای سنگینی است که از قبل سرمایه گذاری در ایجاد زیرساختهای مورد نیاز گردشگران بر آنها تحمیل می شود. آب و هوای مناطق، نقش مهمی در سرمایه گذاری ایفا می کنند. کشورهایی که در مناطق معتدل آب و هوایی قرار دارند و دارای فصول متنوع هستند به سرمایه گذاری وسیعتری در ایجاد تسهیلات رفاهی برای گردشگران محتاجند تا کشورهایی مثل تایلند که در حوزه ی آب و هوای گرمسیری قرار دارند و تقریبا دارای فصول همسان در طی سال می باشند. کشورهای چهار فصل به دلیل تغییرات آب و هوایی که در آنها رخ می دهد، شمار کمتری از گردشگران را پذیرا هستند و نرخ سالیانه ی مراجعه به این مناطق که تنها در روزهای محدودی از سال صورت میگیرد بسیار پایین است.

5.اطلاعات محدودروستاییان از خواسته های گردشگران

روستاییانی که تسهیلات رفاهی را برای گردشگران و مخصوصا گردشگران خارجی مهیا می کنند با مراجعینی روبرو هستند که از لحاظ سلائق و ارزشها سبک زندگی متفاوتی در مقایسه با معیارهای زیستی ساکنین روستا دارند.موفقیت در گردشگری روستایی بر مبنای بازدید مکرر گردشگران از نواحی روستاییست که این خود با انتقال تجربیات بازدید کنندگان به صورت توصیف آنچه که به مزاقشان خوش آمده است برای دیگر گردشگرانی که آن محیط را تجربه نکرده اند صورت می گیرد. روستاییان احتیاج وافری به کسب اطلاعاتی نظیر، بازخورد گردشگران از زندگی در روستا ، برای وفق دادن خود با خواسته ها و آمال آنان دارند.

پیشنهادات:

توریسم روستایی میتواند به عنوان منبع جدید درآمدی برای روستاییان و بویژه روستاییان کشورهای در حال توسعه باشد و تا اندازهای مشکلات آنها را حل و یا لااقل تقلیل دهد. این امر مستلزم مدیریت و برنامهریزی خاصی است. توریستها افراد غریبهای هستند که ممکن است براساس حس کنجکاوی خود به روستاها سفر کنند، تا علاقمندی خود را برای خرید محصولات روستا از قبیل صنایع دستی، محصولات محلی، غذاهای سنتی و .. ابراز نموده واینبه معنی افزایش درآمد روستاییانی که به طور مستقیم و غیرمستقیم در این صنعت دخیلند، میباشد. علاوه بر این احداث وراهاندازی هتلها و رستورانها و بطور کلی اماکن تفریحی و ورزشی با ایجاد اشتغال از طرفی باعث افزایش درآمد و کاهش بیکاری و فقرمیگردد.

نتیجه گیری:

این‌که نظام روستایی ما برای بهبود وضعیت کشاورزی به عنوان مهم‌ترین مبنای توسعه روستایی باید مدنظر قرارگیرد، امری است که از دید هیچ‌کسی پنهان نیست؛ اما از منظری دیگر راهکارهای مکملی نیز وجود دارند که در جایگاه خود می‌توانند بسیار موثر باشند. هنگامی که از کاهش جمعیت شهری بویژه در کلانشهرها صحبت می‌کنیم، مهم‌ترین راه‌حل برای این مشکل پیشگیری است، یعنی باید بتوانیم از مهاجرت روستاییان به شهرها و از مهاجرت ساکنین شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و کلانشهرها جلوگیری کنیم و همه برنامه‌ریزان می‌دانند که این هدف بسادگی قابل دستیابی نیست.حال که جامعه روستایی ایران، از پتانسیل خوبی برای گردشگری روستایی برخوردار است و با توجه به این شاخه از گردشگری می‌توان به توسعه پایدار مناطق روستایی کشور کمک کرد و این امری است که نیاز به سیاستگذاری و برنامه‌ریزی دارد؛ تجربه کشورهای دیگر نشان داده است که این شیوه می‌تواند موفق باشد.این تاکید با در نظر گرفتن این نکته است که هویت روستایی، هویتی زیبا و به جهت اجتماعی بسیار ارزشمند است که باید از آن صیانت کرد؛ اما همه ما باید بدانیم و بپذیریم که با ترویج گردشگری روستایی، در عمل می‌توانیم به صیانت از این میراث ارزشمند کمک کنیم. نسرین موحدی نیا

منابع:

1-پاپلی یزدی، محمد حسین ؛ ابراهیمی، محمد حسین؛ نظریه های توسعه روستایی،تهران، انتشارات

سمت،1381

2-تقوایی، مسعود و شاپور آبادی، علی احمد، توسعه منطقه برخوار اصفهان از طریق گسترش

توریسم ،ماهنامه اجتماعی اقتصادی جهاد-شماره253- مهر و آبان1381

3- خیاطی،م.توریسم روستایی و تأثیر آن بر جوامع روستایی. مجله جهاد، ماهنامه توسعه روستایی

و ترویج کشاروزی، سال 23، شماره 257. (خرداد و تیر1382).

1381- 4-رحیمی، حسین، جهانگردی روستایی و قلمرو آن، ماهنامه سیاسی اقتصادی،شماره 186

5- رنجبران، بهرام و زاهدی، محمود، برنامه ریزی توریسم در سطح ملی و منطقه ای، اصفهان ، ترجمه

جهاددانشگاهی ،1379

6- شاهپوری ، بهنام ، راهبردهای توسعه و روستاییان فقیر،تهران ، مرکز تحقیقات و بررسی های

مسایل روستایی سایت آشوانی ،1375