در مورد NGO ها بیشتر بدانیم .

نویسنده: قاسم قاسمی:/ 

NGO چیست و زمینه‏ های ایجاد آن در کشور ما از کجا آغاز شد؟
NGO یک سازمان غیردولتی و غیرانتفاعی است. نه وابسته به دولت است و نه اثری از حاکمیت درون آن پیدا می‏شود. نه بودجه‏ای از دولت به صورت رسمی می‏گیرد ولی دارای اساسنامه مدون است و تشکیلاتش از قبل ثبت شده. یکی از مهمترین خصوصیات NGO داوطلبانه بودن آن است که با توجه به نیاز جامعه ایجاد می‏شود. چند نفر دور هم جمع می‏شوند و به این نتیجه می‏رسند که به طور مثال با مصرف یا پخش مواد مخدر به صورت داوطلبانه و خودجوش مبارزه کنند. البته یک NGOمجاز است فعالیتهای خودش را سامان دهد و اگر کارش به نتیجه برسد درآمد هم کسب کند و این فقط در راه توسعه و اهداف تشکیلات خودش است و سود در NGO معنا ندارد. NGO، سازمان‏های غیردولتی، گروهای شهروندی داوطلب، گروههای نفع عامه یا خیریه هیچ کاری به مسئولیت دولت ندارند و در بعضی جاها از مطالبات مردم در مقابل دولت دفاع می‏کنند یعنی مجاز به انتقاد از دولت می‏باشند.
* این تعریف به صورت کامل اجرا شده یا نتیجه آن چیز دیگری است. پس نقش احزاب چه می‏شود؟

در کشورهای خارجی اگر دولت کاری انجام دهد که از نظر دیگران اشتباه باشد. NGOها دور هم جمع می‏شوند و کار احزاب را انجام می‏دهند. به دولت معترض می‏شوند و احزاب دخالتی نمی‏کنند. البته این خود مشکلی شده و بسیاری از NGOها بازوی احزاب شده‏اند. در کشور خودمان هم این اتفاق گاهی افتاده است یعنی NGO شده است ابزار دست گروه‏های قدرت، یا می‏شود این طور هم گفت که بعضی اوقات NGO تشکیل می‏شود که دقیقاً همین کار را انجام دهد. گاهی مسئولین دولتی پول می‏گذارند، هزینه می‏کنند تا این سازمان‏ها را تشکیل دهند تا مورد حمایت قرار بگیرند.
* ویژگی‏های یک NGO چیست؟
داوطلبانه بودن، خودجوش بودن، هدف و تفاق مشترک، حرکت طبق اساسنامه مدون، قانونمندی، برنامه مشخص، استقلال و وابسته نبودن، مسئولیت پذیری از خصوصیات بارز NGO است.
از NGO زنان بگویید. روند آن در کشور ما چگونه است، زنان تا چه حد موفق بوده‏اند، در چه زمینه‏هایی فعالیت می‏کنند؟
طبق آماری که من از وزارت کشور دارم در سال 79 ما دارای 250 NGOزنان بودیم که البته بعضی‏ها ثبت شده بودند و بعضی‏ها بدون ثبت فعالیت می‏کردند. در سال 79 تقریباً بالای هفتاد درصد آنها انجمن‏های خیریه بودند. در سال 80 بیش از 591 NGO وجود داشت که در ترکیب آن خیریه کمتر شده بود یعنی به فعالیت زنان موضوعات فرهنگی، اجتماعی، مبارزه با مواد مخدر، رسانه‏ها و بحث‏های علمی، تحقیقاتی اضافه شد. در سال 81 حدود 140 NGO به این جمع اضافه شد اما ترکیب آنها بسیار متفاوت شد و 45% فعالیت فرهنگی پیدا کردند و حدود بیست و یک درصد اجتماعی. ترکیب NGOخیریه در سال 1381 به 16% رسید و تعدادی در زمینه‏های مطبوعات، علمی و بهداشتی فعالیت کردند. این درصدها نشان دهنده‏ی کاهش گرایش به خیریه است نه اینکه مسائل نوع دوستی پایین آمده باشد بلکه کمی تخصصی‏تر کار می‏کنند. از سال 82 آمار دقیق و مشخصی وجود ندارد.
* مسائل اجتماعی و فرهنگی دو واژه‏ی کلی هستند. در این سالهای اخیر سازمانهای غیر دولتی زنان دقیقاً به چه مسائلی روی آورده‏اند و چرا؟
زنان کلاً در زمینه تعصباتشان که احساس می‏کنند حقشان در جامعه هم پایمال شده فعالیت بیشتری پیدا کرده‏اند. بعضی از این انتقادها و تعصبات هم درست است. زمانی زن مجبور بود در خانه بماند و آمدن او از خانه به گونه‏ای ممنوع بوده، زن خوب کسی بوده که در خانه باشد و بیرون هم نیاید، معلوم است کسی که در خانه بماند و بیرون نیاید و فعالیت نکند، معلوم هم نمی‏شود چه کاری بلد است انجام دهد. چون بسیاری ارتباطشان با بیرون امکان‏پذیر نبود، بعضی‏ها به فکر تشکیل NGO افتادند تا در جریان فعالیتهای اجتماعی خودشان را نشان بدهند. البته وضع جامعه‏ی ما خیلی تفاوت کرده است.
* ضرورت ایجاد این سازمان‏ها و کارکرد آنها در کشور ما چیست؟
در جامعه یک حاکمیت و دولت داریم که وظیفه‏ی او ایجاد وسائل و تسهیلات برای مردم است. از طرفی هم باید از مرزها دفاع کند، از طرف دیگر ایجاد تعامل با کشورهای دیگر به عهده‏ی حاکمیت است. در سطح پایین‏تر مردم هستند که کارهایشان را انجام می‏دهند یا در دولت کار می‏کنند یا به صورت آزاد. مردم کارهایشان را انجام می‏دهند و دولت هم همین‏طور بعد از مدتی مردم نیازهایی خواهند داشت و دولت به خاطر اینکه بیش از اندازه درگیر کارهای دیگر است از یک سری مشکلات ممکن است غافل شود یا به طور مثال دولت قانونی را به اجرا می‏گذارد که حق بسیاری پایمال می‏شود. اینجا مردم تصمیم می‏گیرند حرفهایشان را به دولت بزنند. در کل خواسته‏ها، مطالبات، نیازها، دیدگاه‏ها و انتقادات مردم از دولت می‏بایست سامان بگیرد و واسطه‏ای بین دولت و مردم ایجاد می‏شود که نام آن را می‏گذاریم سازمان غیر دولتی یا همان NGO.
گفتید که از خصوصیات NGO داوطلبانه بودن و استقلال آن است و از جهتی از طرف سازمان ملل متحد برنامه‏هایی طراحی شده. نقش سازمان ملل متحد و نهادهای بین‏المللی مربوط، در هدایت و حمایت سازمان‏های غیردولتی چیست؟
خود سازمان ملل متحد یک سازمان غیر دولتی است و می‏توان گفت که این سازمان یک NGO است اما در حقیقت اینطور نیست چون گفتم که NGO بدون وابستگی فعالیت می‏کند. مقر سازمان ملل متحد در نیویورک قرار دارد و به آمریکا وصل شده و از طریق آن حمایت می‏شود به این نمی‏شود گفت NGO. به هر حال سازمان ملل متحد در زمینه‏ی NGO بسیار فعال عمل کرده است و اجلاسهایی را بر گزار کرده است که هم نمایندگان دولتها و هم نمایندگان سازمانهای غیر دولتی حضور داشتند. بر دوش NGO بار حقوقی نیست و می‏تواند هر مسئله‏ای را مطرح کنند و چیزی گریبانگیرشان نمی‏شود. سازمان ملل متحد، سازمان‏های غیر دولتی را به عنوان مشاور می‏گیرد به صورتی که بعضی از این سازمان‏های غیر دولتی که فعال هستند یک اعتبار مشاور از سازمان ملل می‏گیرند و به فعالیت می‏پردازند.
سازمان ملل در سمت و سو دادن به سازمان‏های غیر دولتی چقدر نقش دارد؟
سازمان ملل جهت نمی‏دهد. فقط کمی فعالیت سازمان‏های غیر دولتی را راحت‏تر می‏کند. اگر یک NGOدر کشورش نتواند آزادانه فعالیت کند و مطالباتش را مطرح کند، سازمان ملل از او پشتیبانی می‏کند.
یعنی سازمان ملل هیچ‏گاه یک NGO را محدود نمی‏کند؟
نه، هیچ وقت. هیچ کس تا کنون دنبال محدود کردن NGO نبوده. حتی اگر یک NGO فعالیتی کند که با ذائقه‏ی بسیاری سازگاری نداشته باشد آزاد است.
* سیاست سازمان ملل چگونه است آیا هر سازمان غیر دولتی را حمایت می‏کند؟
نه هر سازمان غیر دولتی را حمایت نمی‏کند چون هر سازمان غیر دولتی با سازمان ملل متحد ارتباط
ندارد. ممکن است یک NGO در مورد حجاب یا دفاع از مطالبات مسلمانان در کشورهای خارجی فعالیت کند. اگر این NGO از اعضای قدری برخوردار باشد و بتواند عملکرد بالایی داشته باشد حتی در مورد مسائلی هم که ممنوعیت دارند می‏توانند پیروز باشند البته اگر کشورهای مخالف این مسائل مثل آمریکا با آنها مقابله نکنند. سازمان ملل هر سازمان غیر دولتی را نه حمایت می‏کند و نه به رسمیت می‏شناسد. NGO باید شرایط خاص خودش را داشته باشد و کارایی و قدرت لازم را نیاز دارد و حداقل 5 سال دارای سابقه فعالیت باشد. اینطور نیست که یک NGO که سه روز مشغول فعالیت شده به سازمان ملل نامه بزند و از او طلب حمایت کند. البته در مورد آن مسئله‏ی خاص مثل حقوق مسلمانان در کشورهای خارجی اگر هم یک NGO وجود داشته باشد که تمام معیارها را داشته باشد و از طرف یک میلیارد مسلمان صحبت کند و پیگیری کند اگر سازمان ملل ترتیب اثری ندهد دیگر سازمان ملل نیست، سازمان دول است. به هر حال تا کنون فعالیتی این‏چنینی در این مورد خاص اتفاق نیفتاده است. باید اتفاق بیفتد ببینیم چه می‏شود.
* در مورد سازمان‏های غیر دولتی فعال در ایران چه اطلاعاتی دارید. اعضاء، تعداد، تنوع؟
من آمار خیلی دقیق از همه‏ی سازمان‏های غیردولتی ندارم. همانطور که می‏دانید از سازمان‏هایی می‏شود آمار گرفت که ثبت شده باشند. در مورد تنوع‏NGO می‏توانم بگویم که NGO جوانان و زیست محیطی بسیار زیاد است. NGO زنان نسبتا خوب است. موضوع اعتیاد نیز رو به افزایش است و گروه‏های آموزشی در حال فعال‏تر شدن هستند و موضوعاتی از قبیل دوستدار میراث فرهنگی، ارتباطات و هنر نیز از زمینه‏های فعالیت سازمان‏های غیردولتی شده است.
* اهرم‏های حمایتی یونسکو از این سازمان‏ها چیست؟
یونسکو بیش از این که اهرم مادی داشته باشد ـ که البته دارد ـ به سازمان‏های غیردولتی اعتبار می‏دهد. مثلاً از یک NGOدر همایش دعوت می‏کند و می‏گوید شما این کارها را هم انجام دهید. این درگیر کردن کار با NGO قدم بزرگ مؤثری است. یونسکو می‏گوید من امسال سه برنامه بین‏المللی دارم سازمان‏هایی که توانایی‏اش را دارند بیایند کمک کنند که برای اعضای NGOانگیزه ایجاد می‏کند.
* سازمان‏های غیردولتی گروه‏های مردمی هستند. آیا می‏شود یک NGO ستون پنجم دشمن شود. آیا از NGOسوء استفاده هم می‏شود؟
البته می‏شود چنین باشد. یک NGO در داخل کشور فعالیتش را شروع می‏کند، قوت و قدرت می‏گیرد و بعد با خارج از کشور ارتباط برقرار می‏کند به خاطر این که بتواند مطالبات خودش را مطرح کند و از این طریق از راه‏های غیرمدنی استفاده کند. این نوع عملکردها بیشتر دارای انگیزه‏های مادی است. اما من فکر می‏کنم اصلا نباید اسم ستون پنجم را روی این کار گذاشت چون هر آدمی به تنهایی هم می‏تواند این کار بکند. لازم نیست NGO درست کند و خودش را بشناساند و ثبت کند.
* باتوجه به آماری که ارائه دادید. NGO زنان در کشور ما بسیار بیشتر است. این کثرت فعالیت برای چیست. مسئله‏ی خاصی وجود دارد؟
نمی‏شود گفت بسیار بیشتر. البته بنابر ترکیب جمعیتی، وقتی بیش از نیمی از جمعیت کشور را زنان تشکیل می‏دهند. طبیعی است که نیمی از آن‏ها NGO زنان باشد شاید یکی از دلایل این باشد که مردان برای فعالیت در جامعه مشکلی ندارند و زنان به وسیله‏ی NGO در جامعه فعالیت می‏کنند. چرا ما مشارکت مردان نداریم چرا دفاع از حقوق مردان نداریم؟ چون مشکل خاصی برای فعالیت مردان وجود ندارد. تعداد NGO زنان بیشتر است به خاطر ابراز وجود، اثبات وجود و حضور از طریق NGO
* رابطه‏ی NGO با جهانی‏سازی چیست. آیا مقدمه‏ای برای دهکده‏ی جهانی شدن است؟
بهتر است بگوییم رابطه‏ی انسان‏ها با جهانی‏سازی چیست. نمی‏توانم بگویم نقش NGO در جهانی‏سازی چیست. زنان هم همان کاری را می‏کنند که مجموعه‏ی کشور به آن سمت می‏رود. به نظر من سازمان‏های غیردولتی در حال آماده‏سازی فضایی هستند که اگر جهانی شدن صورت گرفت، ایرانی بودن ما حفظ گردد. اگر کسی دلش به حال کشورش می‏سوزد باید با هویت فرهنگی و مدنی ایرانی به فکر حفظ گذشته‏ی خود باشد. باید در زمینه‏ی فرهنگ‏سازی و پشتوانه‏های تاریخی فعالیت کند.
* این‏ها بایدها بود، آیا واقعیت‏ها هم همینطور است؟
البته که همین طور است و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‏شود. قرار نیست تمام چیزهایی که در نسل گذشته بوده از بین برود. نیمی از دغدغه‏های جوان‏هایی که NGO تشکیل می‏دهند حفظ هویت ایرانی اسلامی است که گاهی باورمان نمی‏شود این جوان‏ها اینگونه برای این موضوع تلاش کنند.
* نقش سازمان‏های غیردولتی در امنیت کشورشان چیست. یونسکو از سازمان‏هایی که با امنیت کشورشان درگیر می‏شوند حمایت می‏کند یا خیر؟
هر کس که با امنیت ملی کشورش درگیر شود، جاسوسی کند و یا باعث شود مرزهای کشورش به مخاطره بیافتد. با آن‏ها برخورد می‏شود. فرقی نمی‏کند NGO باشد یا سازمان‏های دیگر. یونسکو هم محل برخورد نیست یعنی مرجع برخورد نیست.
* یونسکو در این زمینه بی‏تفاوت است یا حمایتش را قطع می‏کند؟
کمیسیون ملی یونسکو در ایران یک بعد دولتی هم دارد به صورتی که دبیر کل شورا و هیئت دولت در آن نقش دارند. حتی وزیر امورخارجه عضو کمیسیون یونسکو است. یونسکو جایی نیست که برخورد شود اما حتی ملاحظات در نظر گرفته می‏شود.
* چه نهادی درون یونسکو است که از NGO حمایت می‏کند؟
نهادی وجود دارد که تازه تشکیل شده است و حدود یک ماه است که فعال شده و قرار شده است سازمان‏های غیردولتی یا همان NGO از این طریق ارتباط بیشتر و بهتری با یونسکو برقرار کنند.
تاکنون هرچه بوده داخل کشورمان بوده و از این طریق می‏خواهیم فعالیت‏های ایرانی‏ها را در سطح بین‏الملل معرفی کنیم. در هر حال در همین معرفی یک سری انتقادات و پیشنهادات مطرح می‏شود و یک سری همکاری‏های جدیدی به وجود می‏آید. ما می‏خواهیم این سازمان‏ها را شناسایی کنیم و از اعتبارات بین‏المللی که یونسکو و سازمان ملل تخصیص می‏دهد کاملا استفاده کنیم.
* موانع و مشکلات حضور سازمان‏های غیردولتی ایران در مجامع بین‏المللی چیست. یونسکو چه تمهیداتی را اندیشه کرده است؟
یکی از مهمترین مشکلات این است که اعضای فعال یک NGO زبان بین‏المللی بلد نیستند قطعاً اگر فعالیت بعضی از این سازمان‏هایی که من دیده‏ام در سطح بین‏الملل مطرح شود حیرت‏آور است. ارتباطات خارجی نیاز به این دارد که با زبان بین‏المللی با دیگران صحبت کنید.
* اگر یک زن بخواهد در کشور ما NGO تشکیل دهد چه مراحلی را باید بگذارند؟
این سؤالی است که پاسخ دادن به آن دشوار است. ما هنوز نفهمیدیم اگر یک NGO بخواهد در ایران ثبت شود بدون در نظر گرفتن موضوع آن باید چه کار کند. بعضی وقت‏ها می‏گویند باید برود از نیروی انتظامی استعلام بگیرد. زمانی سازمان ملی جوانان مجوز می‏داد. سازمان میراث فرهنگی هم یک شورا و دبیرخانه نظارت تشکیل داد و مجوز صادر می‏کرد و زمانی امور بانوان وزارت کشور برای زنان متولی بود. معاونت اجتماعی و سیاسی وزارت کشور هم همینطور و امور مشارکت‏های زنان ریاست جمهوری هم مانند دیگران. خیلی مرجع و جای مشخصی ندارد.